PAYLAŞTIKÇA ZENGİNLEŞİYORUZ

Dünya kaynakları azalıyor. Bunun sebebi giderek artan üretim ve tüketim. İnsanlık tarihte hiç olmadığı kadar doyumsuz bir hale geldi. Yiyeceğimizden daha fazla yiyecek giyeceğimizden daha fazla giyecek alıyoruz. Dünya bu duruma daha ne kadar dayanabilir kimsenin hiçbir fikri yok. Dünya kaynaklarının giderek azalıp ve çevreye verilen tahribatın giderek artması sürdürülebilirlik kavramını popüler hale getirdi.

Kaynaklar azalıyor ama insanların tüketim sevdası üreticinin para kazanma hırsı kapitalist sistemin yeni bir alternatif üretmesine sebep oldu. Kapitalizm şimdilerde azalan kaynaklara rağmen tüketimi teşvik eden paylaşım ekonomisini sundu insanlığa. Azalan kaynaklar bu sistemi zorunlu hale getirdi.

Paylaşım ekonomisinin en güzel yanı atıl kapasitenin maliyetini azaltmakla kalmayıp bu atıl kapasiteyi ranta dönüştürmek oldu. Sistem satın almaktan çok kiralamaya yönelik ve kullandığın kadar öde fikrine dayanıyor.

Sistemin daha anlaşılır bir hale gelmesi için bir örnek verelim. Amerika’da neredeyse her evde bir matkap var ancak bu matkabın ömür boyuna ortalama kullanımı 10dk, geri kalan süre zarfında evin bir köşesinde duruyor. Ve bu süre zarfında sahibine hiçbir yarar vermediği gibi evde fazladan yer kapladığını düşünecek olursak belki maliyeti bile olduğu savunulabilir. Aslında paylaşım ekonomisinin yaptığı şey bu maliyeti bir ranta çevirmek. Bu süreç bir platform üzerinden oluyor, matkaba ihtiyacı olanlar yeni bir matkap almak yerine matkabı olanlardan çok uygun bir fiyata matkabı kiralıyor. Böylelikle matkap sahibine bir rant sağlamış oluyor, kiralayan ise yapacağı işin maliyetini azaltmış oluyor. Sistem tam anlamıyla bu şekilde işliyor. Aslında matkap örneğini sadece sistemi anlatmak için verdim. Matkaba erişim çok da zor sayılmaz, matkap almak ne kadar maliyetli olabilir ki. Matkap örneği üzerinde maliyet-rant değişimi çok az olduğu için ilişki net görünmüyor olabilir. Ancak örnekten matkabı çıkarıp bunun yerine bir arabayı koyacak olursam. Bakınız Uber… Uber paylaşım ekonomisinin en güzel örneği. Araban var ve şuan kullanmıyor musun? Bu sistem ile kullanmadığın araba üzerinden para kazanabilirsin ve sen hiçbir şey yapmadan. Uber’in yaptığı şey o an kullanılmayan araçları ve o an boş olan insanları arabaya ihtiyacı olan kişiye götürmek oldu. Bu bir sosyal platform üzerinden gerçekleştiriliyor.

Paylaşım ekonomisiyle ilgili birkaç alıntı ile devam edelim:

Paylaşım Ekonomisi, toplumsal yaşamımızın her alanında ve dünyanın her köşesinde -- hayatımıza yön verecek-- bir manifestodur. Oturmuş ticari kuruluşların liderliğinde konaklama, seyahat, turizm, işyerleri, finansal hizmetler gibi paylaşım ekonomisiyle yeni bir anlam kazanabilir. Özellikle araba paylaşımı, yolculuk paylaşımı, gündelik işlerin yapılması, ikinci el eşya paylaşımı veya kiralanması, ya da sosyal finansal borç verme, büyük patlama yapmasını beklediğimiz alanlar. – Young Global Leaders Sharing Economy Working Group

'Ortak Tüketim', 'İşbirliği Ekonomisi' gibi adlarla da bilinen Paylaşım Ekonomisi her türlü eşyanın, zamanın, becerilerin, hizmetlerin, atıl kaynakların kişiler, kurumlar, dernekler, kitleler arası takas, değiş-tokuş, paylaşarak kullanım, kiralama, ödünç alınıp, ödünç verilmesini kapsamakta. Mobil ve dijital teknolojiler, online platformlarla desteklenmekte. Karşılıklık ilkesine ve güvene dayanmakta. Ekonomik krizin ve finansal zorlukların, büyüyen şehirleşmenin, kaynakların ve enerjinin giderek kısıtlanması ve kaynaklara erişimin giderek zorlaşmasıyla hepimizi ister istemez içine çeken bir ekosistem. - peers.org

Alıntılardan söylendiği gibi paylaşım ekonomisi artık birçok sektörde kullanılıyor. Ve güç dengesini alt üst etmiş durumda. Uber taksicilik sektörüne, Airbnb otellere, Blablacar şehirlerarası otobüslere rakip olarak onların rantını azaltmış durumda. Dolayısıyla paylaşım ekonomisi bu yönden bakılacak olursa yaratıcı bir yıkım yapmaktadır denilebilir.

Lüks olan hizmetlere toplumun her kesiminin daha kolay bir şekilde ulaşımını sağlayan paylaşım ekonomisinin, değerleri şunlardır:

●     Şeffaflık

●     Dürüstlük

●     Samimiyet

●     Paylaşımcılık

●     İş birliği

●     Misyon odaklılık

●     Güven

Paylaşım ekonomisi giderek büyüyen bir platform ekonomisidir. Gelin paylaşım ekonomisi örneklerine bir bakalım. Uber ile şehir içinde bir yerden başka bir yere giderken daha konforlu bir şekilde gidebilirsiniz. Uber ile araba ve şoför kiralayabilirsiniz üstelik taksiden daha ucuz. Airbnb ile birisinin evinde bir oda kiralayabilirsiniz otelden daha uygun bir fiyata. Misafirlik ile evinize gelecek kalabalık bir misafiri ağırlamak daha kolay. Misafirlerinizi ağırlamak için bir hizmetçi kiralayabilirsiniz. Zipcar ile saatlik araç kiralayabilirsiniz. Park kolay ile arabanız için park yeri bulmak daha kolay, üstelik daha ucuz. Scotty, motor sürücüleri ile motor kullanmak isteyen insanları bir araya getiriyor. Bionluk platformu ile zamandan ve mekandan bağımsız bir çalışma ağının içinde iş ve fikir alışverişi yapabilirsiniz. Ve daha birçok örnek…

Paylaşım ekonomisi ile ilgili eleştirilere değinmeden yazımı bitirmem büyük bir eksiklik olacaktır. Bu sektör ile ilgili en çok tartışılan konular, paylaşım ekonomisinin bir değer ortaya koymadığı, herhangi bir risk üstlenmediği halde rantın büyük bir kısmının platform sahibine gittiği, gelir dağılımı adaletsizliğini arttırdığıdır. Birçok kişi de paylaşım ekonomisinin giderek bir platform ekonomisine dönüştüğünü söylüyor. Peki ya sizin düşünceniz?
Büşra ÜNALAN